Nhu cầu tìm hiểu thêm quan điểm người khác để xử lý những vấn nạn cá thể là một nhu yếu đã có từ thượng cổ, có lẽ rằng từ khi con người có được ngôn từ. Bạn bè tâm sự cùng nhau ; anh chị em san sẻ vui buồn ; vợ chồng, ông bà, cha mẹ cùng nhau tranh luận để tìm cách xử lý một yếu tố của mái ấm gia đình ; tìm hiểu thêm quan điểm chỉ bảo của những nhà tu … là những hình thức tham vấn truyền thống cuội nguồn. Những hình thức tham vấn này có giá trị lớn trong việc cung ứng sự tương hỗ ý thức và thế cho nên đã có phần góp phần quan trọng vào đời sống yên vui của con người cũng như phúc lợi của xã hội .

Bên cạnh các hình thức tham vấn truyền thống kể trên, khi xã hội phát triển lên theo các mô hình sản xuất kinh tế công nghiệp ngày càng phức tạp, đòi hỏi trình độ phối hợp của nhiều ngành nghề chuyên môn khác nhau, tất cả đều ngày càng chuyên môn hóa, nhu cầu của con người cũng trở nên phong phú và phức tạp hơn. Người ta bắt đầu gặp những vấn nạn vượt ngoài tầm giúp đỡ của các tài nguyên truyền thống. Những uẩn khúc tâm lý, những khúc mắc tình cảm không thể dễ dàng cho cha mẹ, anh chị em hay bè bạn hiểu được, hoặc không thể giải quyết bằng những lý thuyết đạo đức cao siêu của tôn giáo. Trong điều kiện này và song song với sự phát triển nhanh chóng của các khoa tâm lý học, xã hội học, y học, gia đình học và công tác xã hội, từ đầu thế kỷ 20 đã bắt đầu manh nha xuất hiện vai trò mới mẻ của phương pháp trị liệu bằng ngôn ngữ/talk therapy.

Từ một thế kỷ qua, khởi đầu bằng phương pháp phân tâm làm mê hoặc cả thế giới, khoa tâm lý trị liệu đã tiến rất xa, đã phát triển thành một ngành nghề vững chắc với những lý thuyết, những trường phái vô cùng đa dạng. Mặc dù xây dựng ngành tâm lý trị liệu sau Âu Mỹ hàng trăm năm, Việt Nam ngày nay có rất nhiều thuận lợi: chúng ta không phải thụ động chờ đợi sự ra đời của những thiên tài như Freud, Jung, Adler, Ellis, Rogers, Satir, Erickson, Minuchin, Insoo Kim Berg, hoặc de Frazer… Tất cả những phát kiến kỳ diệu của những nhân vật này và hàng ngàn lý thuyết gia kim cổ khác đều ở sẵn trong nhà chúng ta, luôn luôn chờ đợi một vài cái nhắp ngắn gọn trước máy điện toán là xuất hiện để sẵn sàng chia sẻ kiến thức với chúng ta. Một thí dụ điển hình là các thư viện điện tử quốc tế, chỉ cần đóng một lệ phí nhỏ hàng tháng, người ta có thể có trong tay bất cứ lúc nào hàng chục ngàn cuốn sách và hàng triệu bài viết về hầu hết các đề tài chuyên môn nào chúng ta có thể nghĩ ra.

Con người không sống cô lập mà sống trong mái ấm gia đình. Gia đình là một trong những nguồn niềm hạnh phúc quan trọng nhất cho đại đa số quả đât, đồng thời cũng là nguyên do chính khiến người ta đau khổ và đi tìm tham vấn. Từ đầu thế kỷ 20, những nhà tiên phong trong nghành nghề dịch vụ tham vấn tâm lý đã nhận ra tầm quan trọng của ảnh hưởng tác động tương tác trong mối quan hệ giữa những thành viên trong mái ấm gia đình, và thế cho nên khi yếu tố phát sinh, sự hợp tác giữa những thành viên là tác nhân quan trọng dẫn đến xử lý rất nhiều vấn nạn của cá thể cũng như vấn nạn của mái ấm gia đình. Điều này thật đơn thuần : trong một mái ấm gia đình có bà mẹ chồng và cô con dâu thù ghét nhau, người chồng xấu số ở giữa chịu trận. Tùy theo ai là người đi tham vấn, bà mẹ chồng, cô con dâu, hay người chồng, mỗi người sẽ có một diễn đạt khác nhau về vấn nạn. Trong những trường hợp như thế này tham vấn tâm lý cá thể, mặc dầu hữu dụng, không hề hiệu suất cao bằng tham vấn tâm lý mái ấm gia đình, là chiêu thức tham vấn tạo ra thiên nhiên và môi trường bảo đảm an toàn và khách quan để mọi thành viên trong mái ấm gia đình hoàn toàn có thể lắng nghe lẫn nhau, lắng nghe chính mình, và cùng nhà tham vấn thăm dò những giải pháp .
Chính vì ý thứcđượcvai trò quan trọng của mái ấm gia đình trong việc tạo ra phúc lợi hay đau khổ cho con người ( kể cả trong những trường hợp vấn nạn trọn vẹn mang tính cách cá thể, thí dụ những bệnh tâm thần ), từ rất sớm, gần như là ngay sau khi hình thành khoa tham vấn tâm lý cá thể, tham vấn tâm lý mái ấm gia đình đã từ từ củng cố được vị trí ngày càng quan trọng của nó và từ 1986 tại Mỹ đã có hiệp hội quốc tế những nhà tham vấn tâm lý mái ấm gia đình ( 1 ). Tại Nước Ta, tham vấn tâm lý chuyên nghiệp gần đây đã khởi đầu hình thành tại những thành phố lớn. Song song với tăng trưởng kinh tế tài chính, kế hoạch tăng trưởng nghề công tác làm việc xã hội lúc bấy giờ qua đề án 32 của cơ quan chính phủ chắc như đinh sẽ củng cố và lan rộng ra việc cung ứng dịch vụ tham vấn tâm lý cá thể cũng như mái ấm gia đình, góp thêm phần thoả mãn một nhu yếu quan trọng của quần chúng .
Cũng như so với tham vấn tâm lý cá thể, điều quan trọng để tham vấn mái ấm gia đình sống sót và tăng trưởng ở Nước Ta là nó phải chắt lọc được tinh hoa, kiến thức và kỹ năng, kiến thức và kỹ năng, và kinh nghiệm tay nghề của phương Tây và phối hợp hài hoà được với những giá trị truyền thống cuội nguồn của văn hoá Nước Ta. Điều này không đơn thuần và sẽ là tranh cãi triền miên giữa hai phái Bảo thủ và Cấp tiến. Phái Bảo thủ sẽ bám chặt vào những giá trị cổ xưa và hoài nghi mọi động chạm vào thành trì cổ kính đó. Phái Cấp tiến trái lại, muốn thay đổi tổng lực. Có lẽ cả hai phái đều đúng và đều sai, và phái Trung dung hoàn toàn có thể là giải pháp tương thích nhất .

Văn hoá Việt tất nhiên có những nét đẹp truyền thống đã đóng góp vào sự tồn tại của dân tộc và đất nước Việt Nam qua nhiều ngàn năm lịch sử. Nhưng trong văn hoá này cũng có những yếu điểm làm trì trệ sức phát triển của Việt Nam: trọng nam khinh nữ, trọng sĩ khinh thương, vô kỷ luật (có kỷ luật tự giác sắt đá nhưng chỉ trong những thời kỳ đang mất nước hoặc sắp mất nước), quá chú trọng gia đình, sẵn sàng hy sinh quyền lợi của cộng đồng miễn gia đình được lợi…

Mặt khác, văn hoá phương Tây giúp họ tăng trưởng trước Nước Ta rất xa, đành rằng văn hoá của họ có những điều không tương thích với nếp sống của tất cả chúng ta, thí dụ họ trọn vẹn không có khái niệm “ hiếu ” vận dụng riêng cho quan hệ cha mẹ – con cháu theo kiểu Á đông, mà chỉ có khái niệm “ công minh ” vận dụng chung cho tổng thể những mối quan hệ. Văn hoá Âu mỹ không khuyến khích, cũng không phán quyết những người con từ bỏ cha mẹ đã đối xử gian ác hay bỏ bê họ, và những người con này hoàn toàn có thể công khai minh bạch điều này chứ không coi đó như một vết đen trong cuộc sống cần che dấu. Tuy nhiên, nền văn hoá đó cũng có vô số điều đáng cho ta học hỏi. Thí dụ : ý thức vì hội đồng ( 2 ), niềm tin kỷ luật trong thời bình ( trong cuộc chiến tranh họ chưa chắc đã có niềm tin kỷ luật cao như người Việt, nhưng cuộc chiến tranh là thực trạng bất bình thường ; trong thực trạng thông thường, niềm tin kỷ luật của họ hơn tất cả chúng ta không biết bao nhiêu lần ), bình đẳng nam nữ ( chưa trọn vẹn bình đẳng đâu, nhưng họ không ngừng phấn đấu để ngày càng văn minh hơn trong nghành này ), niềm tin yêu quý đời sống một cách tích cực, họ bám chặt lấy đời sống bằng mọi giá, ngay cả khi chết rồi họ cũng sẵn sàng chuẩn bị hiến tim, gan, phèo, phổi, da, mắt … ( 3 ) của họ để người khác được liên tục sống. Văn hóa dân gian của tất cả chúng ta, ngược lại, có khái niệm “ chết bỏ ” : đánh nhau chết bỏ, nhậu chết bỏ, hút chết bỏ, chơi chết bỏ, …
Cái khó của nhà tham vấn Nước Ta có lẽ rằng là làm thế nào đi đúng được con đường trung dung. Nghĩa là sáng suốt thấy được nét hay đẹp, hoà hợp được của hai nền văn hoá Đông Tây, đồng thời gan góc đấu tranh xoá bỏ những nét lỗi thời, góp thêm phần thiết kế xây dựng một văn hoá mới cho từng thân chủ và mái ấm gia đình của họ .

Trong các trường phái lớn của khoa tham vấn tâm lý, còn gọi là tâm lý trị liệu/psychotherapy, trường phái có ảnh hưởng nhất hiện nay là phái nhân văn/humanistic mà người đứng đầu là Carl Rogers. Có thể nói phái nhân văn là một cuộc cách mạng trong tham vấn tâm lý vì nó gần như ngược hoàn toàn với những lý thuyết và cách tiếp cận của các trường phái xuất hiện trước đó. Thí dụ: quan hệ giữa thân chủ và người làm công tác tham vấn là quan hệ hợp tác bình đẳng; thân chủ, chứ không phải người làm công tác tham vấn, là chuyên gia về cuộc đời của họ; giải pháp thật sự cho vấn nạn là giải pháp do thân chủ nghĩ ra hoặc tham gia vào việc tìm ra chứ không phải do người làm công tác tham vấn áp đặt…

Ngoài ra, do tính chất phức tạp của vấn nạn xuất phát từ cuộc sống ngày càng đa dạng của con người, mỗi trường phái, mỗi lý thuyết đều có ưu và khuyết điểm riêng. Chính vì vậy phương pháp tổng hợp các trường phái/the eclectic approach là phương pháp phổ biến nhất. Điều này hợp lý vì nó giúp người làm công tác tham vấn tận dụng được trí khôn của nhân loại, không phân biệt nguồn gốc, miễn giúp được thân chủ vượt qua vấn nạn. Tài liệu này được biên soạn theo tinh thần phương pháp tổng hợp với trụ cột là cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm của trường phái nhân văn.

Soạn giả chân thành cảm tạ Tiến sĩ Bùi Thị Xuân Mai, Trưởng khoa Công tác Xã hội, đại học Lao động Xã hội; Tiến sĩ Nguyễn Hồi Loan, Trưởng bộ môn Công tác Xã hội, đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đại học Quốc gia Hà Nội; và tập thể các bạn học viên khóa Bồi dưỡng Công tác Xã hội sau đại học do UNICEF tài trợ tại đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn, đại học Quốc Gia Hà Nội 2008-2009, đã đóng góp ý kiến cho tài liệu này. Hy vọng tài liệu sẽ phần nào hữu ích cho độc giả và sẽ góp phần tạo hứng thú cho các bạn trẻ tham gia nghiên cứu, học tập làm cho khoa tham vấn tâm lý Việt Nam ngày càng mau chóng lớn mạnh. Mặt khác, trong tinh thần nghiêm túc học hỏi từ các nhà tiền bối trong ngành tâm lý trị liệu, (Satir, Minuchin, Rogers, Insoo Kim Berg… đều mang phong cách vui tươi, lạc quan, hài hước nhẹ nhàng vào công việc hết sức nghiêm trang của họ), và với niềm tin sách tham khảo không nhất thiết phải khô khan, soạn giả đã cố ý trình bày tài liệu này một cách nhẹ nhàng, đơn giản, mong quý vị đọc giả hiểu cho. Sau cùng, do khả năng hạn hẹp, soạn giả xin phép được để nguyên một số chữ tiếng Anh bên cạnh tiếng Việt nhằm làm rõ nghĩa, tiện cho việc góp ý của quý vị độc giả và nhờ vậy việc chuyển dịch từ ngữ trong tương lai thêm chính xác.

Trần Đình Tuấn / TP.HN, tháng 7, 2013

Download toàn bộ tài liệu TẠI ĐÂY

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *